Siz hiç yakamoz gördünüz mü? Ben görmedim. Göreceğimi de hiç zannetmiyorum. Görenler varsa, şanslı olmalı diye düşünürüm.
Neden görmedim veya göremem? Yakamoz görmek için öncelikle yüksek bir yerden bakmak gerekir denize. Sonra etrafta hiçbir ışığın olmaması. En önemlisi de yakamoz oluşumunu sağlayacak etkenin olması gereklidir. Bu üç koşul, kimin ömrü hayatında bir araya gelmiş ki benim gelsin.
Yakamoz ne demektir derseniz; Rumca bir kelimedir. “Diakamôs”, Rumcadan dilimize geçmiş ve o gün bugündür yakamoz olarak anılmıştır. Üzerine pek çok şarkı, şiir yazılmıştır. Yazılmıştır yazılmasına da pek çoğu yanlış bilip yanlış tanımlamıştır, romantizmin baş tacı yakamozu.
Ahmet Kaya söyler; “ay ışığım der durursun vay aman, yakamozsun sen” diye. Sezen Aksu; “yâreme tuz diye yakamoz bastım, tek şahidim ay’dı” der. Benzeri pek çok şarkı vardır yakamozla ilgili. Hepsi de ayın, denize yansımasını anlatır yakamoz olarak. Tabii ki yanlış bilgi verile verile, ayın şavkının denize yansıması, yakamoz zannedilir. İşin kötüsü öyle de kalır. Toplumsal kabul görmüştür, denize vuran ışık yakamozdur artık! Ne denize vuran ayın şavkı ne balıkların pulunun ışıldaması ne de bir ışığın denize yansıması yakamoz değildir. Değildir ama iş işten geçmiştir. Artık yanlış tanımlama, doğrunun yerini almıştır bir kere.
Peki nedir ve nasıl oluşur yakamoz? Denizin içinde, gözümüzle göremeyeceğimiz küçüklükte “alg” adı verilen canlılar yaşar. Bunlar, diğer canlıların besin zincirinde önemli bir yer tutar. Bazı alg’lerin, aynı ateşböceği gibi ışık yayma özelliği vardır. Latince adı ‘Noctiluca scintillans’ olan, uyarıldığında ışık saçan tek hücreli deniz canlısı da bunlardan birisidir. Bu canlılardan binlercesi, milyonlarcası bir araya gelir. Dışarıdan bir dokunuş, bir saldırı olduğunda mavi bir ışık üretirler. Bu ışıkla, kendilerini yemeye çalışan canlıların görünmelerini sağlarlar. Böylece başka canlılar da ava gelen bu avcıları görsün yesin ve kendileri kurtulsun diye işaret bırakmış olurlar. İnce uzun bir ışık oluştururlar. Denizin içinden dışarıya doğru uzunlamasına bir ışık huzmesi. İşte bizim bu ışığı yani yakamozu görebilmemiz için yüksek bir yerden bakmamız gerekir. Ayrıca denize yansıyan başka bir ışık da olmamalıdır ki, yakamoz bizler tarafından görülebilsin.
Velhasılı kelam her sakallıyı dedemiz sandığımız gibi, denize vuran her ışığı da yakamoz sanıyoruz😊
Leave a Reply